1.GALATAPORT PROJESİ NEDİR?

Salı Pazarı Kurvaziyer Limanı’ndan Karaköy Rıhtımı ve Mimar Sinan Üniversitesi Fındıklı Kampüsü’ne kadar uzanan 1.2 kilometrelik sahil şeridini, 112 bin 147 metrekarelik alandaki bütün binaların turistik ve ticari amaçlarla onarılmasını ya da yıkılarak yeni binalara yer açılmasını amaçlayan projedir.

Galataport'la ilgili ilk haberler 2002 Mart ayında Mega Proje adıyla kamuya duyuruldu. Denizcilik İşletmeleri, Salı Pazarı'ndaki antrepoların yerine içinde alışveriş, eğlence ve kültür merkezi ile turistik tesislerin yer alacağı dev bir kompleks inşa etmeye hazırlandığını söyledi, Türkiye Denizcilik İşletmeleri Genel Müdürü Erkan Arıkan, projenin 2005'te tamamlanacağını ileri sürdü. Radison SAS grubu, proje kapsamında yer alacak otel için yatırım planları yapmaya başladı. Sabancı Grubu CarrefourSA ile alışveriş merkezine, Eczacıbaşı Grubu ise müze ünitelerine yatırım yapmayı planlıyordu.

2. SÜREÇ NASIL BAŞLADI?

Bir diğer adı SALI PAZARI Projesi olan Galataport, 2002 yılında ilk olarak kamuya duyuruldu. Proje için İstanbul 1 No'lu Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu'ndan Nisan 2005’te onay çıktı ve süreç başladı.

Kapalı teklif usulüyle Pilot Ortaklık Finans Gayrimenkul İnşaat Yatırım Ortak Girişim Grubu, Tepe Grubu ve Royal Carribean'ın dahil olduğu projenin ihalesi yapıldı. YAP-İŞLET-DEVRET modeliyle ihale edilen Galataport Projesi'nin ihalesini kazanan firma 49 YILlığına proje kapsamındaki yapıların işletme hakkına sahip olacaktı.

Bu durumda her ne kadar kamu yararı gözetileceği iddia edilse de ne kent hakkı ne de kamu yararı gözetildi. Projeyle birlikte nezihleşme gözlendi ve kiralar artmaya başladı.

3. İLK İHALE

En yüksek teklifi İsrailli işadamı Sami Ofer ve Mesut Yılmaz'ın yeğeni Mehmet Kutman önderliğindeki konsorsiyum verdi. İhale, Royal Caribbean Cruises Ltd. konsorsiyumunda kaldı. Verilen para 3,5 milyar Euro. Projede ödemede çok büyük kolaylıklar sağlanıyordu. İlk 4 yıl ödeme yapılmayacak ve 4. yıl 3,5 milyon euro ödenecekti. Yıllık faiz oranı yüzde 10.75 ile ödeme 49 yıla yayılmıştı.

4. İLK İHALENİN İPTALİ SÜRECİ

Proje dahilindeki, kurvaziyer yat yapımına ilişkin imar değişikliğini onayan Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın kararı İstanbul Şehir Plancıları Odası tarafından mahkemeye götürüldü.

2005 yılının Aralık ayında Danıştay projenin iptaline karar verdi. Danıştay 6. Dairesi, dava konusu olan imar değişikliğinin dayanaksız olduğunu belirtti. Ayrıca özelleştirme bölgesindeki imar planı değişikliği yapma yetkisinin Kültür ve Turizm Bakanlığı’nda değil, Özelleştirme İdaresi Başkanlığı’nda olduğuna karar verildi. Bunun üzerine ihale dosyası, Özelleştirme İdaresi Başkanlığı’na gönderildi. Sonrasında ihale iptal edildi. Özelleştirme İdaresi Başkanlığı yeniden imar planları hazırlamak için çalışmalara başladı.

5. MAHKEMİNİN PROJEYİ İPTAL KARARI

Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından İkinci kez ihaleye çıkarılması planlanan projenin imar planı Tabiat Varlıkları Koruma Kurulu’ndan geri döndü. İhalelere ara verildi.

Mart 2008’de Galataport projesi aleyhine bir mahkeme kararı daha çıktı. 1/100.000 ölçekli İstanbul il Çevre Düzeni Planı hakkında İstanbul 2. idare Mahkemesi yürütmeyi durdurma kararı aldı. Böylece Galataport projesi uygulanamayacaktı.

6. YENİ PLANLAR, DÜZENLEMELER, MEVZUAT DEĞİŞİKLİKLERİ ve PROJENİN DEVAMI SÜRECİ

Mart 2009’da hâlihazırda geçerli olan yeni Çevre Düzeni Planı yapıldı. Aralık 2010’da Kıyı Kanunu’nda değişiklikler yapıldı; Galataport, Haliçport ve Haydarpaşaport projeleri ile ilişkili önemli değişikler. Buna göre dolgu alanlarında kültür ve tabiat varlıklarını koruyan hükümlerin uygulanmamasına karar verildi. Yapılan değişiklikle yeni bir kanun maddesi getirildi. Bu kanun maddesi de kıyı dolgu alanlarında inşa edilebilecek yapıların kapsamı artırıldı.

7. İKİNCİ İHALE SÜRECİ

Özelleştirme İdare Başkanlığı tarafından 16 Mayıs 2013’te yapılan yeni ihaleyi ise 702 milyon dolarlık teklif ile Doğuş Holding kazandı. İhale çok kısa bir sürede sonuçlandı.

İkinci ihalede ilk ihaleye göre değişiklikler yapıldı. İlk ihale yap-işlet-devret modeli iken 2013’teki ikinci ihalede işletme hakkı devri modeli kullanıldı. İhale süresi 49 yıldan 30 yıla düştü. Emsal değeri 2’den 1,5’a düşürüldü.

8. HUKUK SÜRECİ VE PROJENİN YAPIMINA BAŞLANMASI

Şubat 2013’de Mimarlar Odası, Şehir Plancıları Odası ve İnşaat Mühendisleri Odası; Danıştay’a yeni imar planının durdurulması ve iptali talebiyle dava açtı.

İstanbul 10. İdare Mahkemesi, Beyoğlu koruma uygulama ve Beyoğlu nazım imar planlarını iptal etti. Fakat iptal kararı Galataport gibi projelerin imar planı kapsamına alınmadan, proje bazında planlanması sebebiyle Galataport’un geleceğini etkilemiyor denildi.

Ekim 2014’de Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu, 702 milyon dolara Doğuş Holding'in kazandığı Galataport projesi için durdurma kararı verdi. Başbakanlık Özelleştirme İdaresi Başkanlığı, Danıştay'ın kararının Galataport projesinin imar planlarının yürütmesinin durdurulması anlamına gelmediğini öne sürdü. Fakat Danıştay'ın, meslek odalarının yürütmenin durdurulması isteminin reddini iptal etmesiyle Galataport imar sürecinin yerinde keşif ve bilirkişilik raporuyla yeniden değerlendirilmesine yönelik kararı, meslek odalarının projenin yürütmesinin durdurulması isteminin onanması anlamına geliyor. Mayıs 2015’de Galataport projesine ait imar planlarına üç meslek odasının Danıştay'da açtığı davada bilirkişi raporu geldi. Raporda imar planlarında Karaköy Sahili’nin kentsel sit alanı içinde kaldığını anlatan bir gösterime yer verilmediğini belirtirken, sahilin özelleştirme sonucu kamuya kapatılacağının altı çizildi. Eylül ayında da Galataport projesiyle ilgili nihai Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) raporu için "olumlu" kararı verildi. Ekim 2015’de ise projenin iptali istemiyle açılan davada, bilirkişi raporuyla aynı doğrultuda görüş bildiren savcılık, projenin ‘kamu yararı’na aykırı olduğunu savundu. Hâlâ davalık olmasına rağmen Şubat 2016’da projenin yapımına başlandı.

PROJEYE NEDEN İTİRAZ EDİLİYOR?

• Kent/insan ile deniz ilişkisinin kesilmesi

Kıyı kent ilişkisinin koparılmayacağı söyleniyor. Ama alanın kullanımı / işletmesi bir şirkete devrediliyor. İhale şartnamesine göre şirket, alanı istediği gibi kullanma hakkına sahiptir; yani proje alanını istediği fonksiyonda değiştirebilme hakkına sahiptir.

•  Kamuya açık hâle getirilmesi gereken bir alanda, rant sağlamaya yönelik projenin yapılması; kıyıyı hatta denizi fiilen özelleşiyor.

  (Anayasa’nın 43. Maddesi “Deniz, göl ve akarsu kıyılarıyla, deniz ve göllerin kıyılarını çevreleyen sahil şeritlerinden yararlanmada öncelik kamu yararının gözetilmesi” maddesine aykırı bir proje. )

• Kıyı kanunda mega projelerin gerçekleşebilmesi için özel/ayrıcalıklı düzenlemeler yapılabilmesi hukuka aykırı bir durum Alandaki tarihi doku korunması gerekirken proje kapsamında birçok yapı için fonksiyon değiştirme adına riskli yapı kararı alınması

• Beyoğlu Koruma Uygulama ve Beyoğlu Nazım İmar Planları bütüncül olmamaları sebebiyle iptal edilirken Galataport bir mega proje olararak proje bazında planlanmıştır. Yani projenin dayanağı olan bir imar planı yok.

    ·         Tarihi yarımadanın ve boğazın siluetinin bozulması

Galata’ya gelip demir atan gemiler, Yarımadanın göbeğinde 15-20 katlı yapı gibi yükseliyor. Bunlar tarihi İstanbul'un göbeğinde bir set oluşturuyor. Sahile erişim ve manzara sınırlanıyor, siluet bozuluyor.

• Yerleşmenin dokusunu etkilemesi ve bozması

• Proje alanı ve çevresinde sosyal doku rant uğruna değiştirilmekte; çevresinde soylulaşmaya sebep olmaktadır. (Karaköy’de emlak piyasasında hızlı bir artış yaşanması, değişen sosyal profil, değişen esnaf profili, yenilenen binalar, yeni oteller)

Galataport Projesi, açıkça görülüyor ki kent insanının yaşamına hizmet eden bir proje değildir. Üstten inme karar ve projelerle sahil şeridi ve çevresi turizm cazibe merkezi hâline getirilmektedir. Projeyle ilgili tek sorun halka ait olan sahil şeridinin özelleştirilmesi değil; bir o kadar önemli olan diğer sorun da bu mega projenin Karaköy, Tophane ve çevresi üzerindeki dönüştürücü baskısıdır (soylulaşma).